سمیه مقصودعلی

یکی از ترس‌های رایج بین بسیاری از مردم، ترس از حشره‌هایی مانند عنکبوت است. نیش عنکبوت‌ها در بیشتر موارد جز قرمزی و خارش و حساسیت‌ سطحی، مشکل دیگری ایجاد نمی‌کند اما مدتی است که در شبکه‌های اجتماعی عکس‌هایی منتشر می‌شود از افرادی که به واسطه نیش این حشره‌ جان خود را از دست داده‌اند و این عکس‌ها ترس از عنکبوت را بیشتر کرده است. مهمان این هفته «میزگرد زیبایی» خانم شبنم هستند که در مسافرت دچار عنکبوت‌زدگی و مشکلات ناشی از آن شده‌اند. با «میزگرد زیبایی» این هفته همراه شوید. 

خانم شبنم که چند روز پیش دچار عنکبوت‌زدگی شده، می‌گوید:

ناگهان سوختم و فریاد کشیدم

هفته گذشته سفری به مشهد داشتم. همراه همسرم در راه اطراق کردیم تا ناهار بخوریم. زیر سایه درختی تکیه داده بودم که ناگهان احساس سوزش شدیدی روی پوست دستم کردم و با فریاد از جایم پریدم و شروع به تکان‌دادن لباسم کردم. عنکبوتی فورا به زمین پرت و لای سنگریزه‌ها مخفی شد. محل گزش قرمز شده بود و به شدت احساس سوزش و خارش داشتم. همسرم می‌ترسید و اصرار داشت که فورا به مرکز درمانی مراجعه کنیم اما کمی آبلیمو روی محل گزش مالیدم و صبر کردم تا ناهار بخوریم. کم‌کم محل گزش ورم کرد و درد بیشتر شد. به همین دلیل فورا حرکت کردیم و خود را به اورژانس رساندیم. از من نوع عنکبوت را سوال کردند اما چون نتوانسته بودم در آن حالت به خوبی آن را ببینم، نتوانستم توضیح زیادی بدهم. با توجه به شکل گزیدگی و علائم گفتند به نظر می‌رسد یا عنکبوت کیسه زرد بوده یا قهوه‌ای. فورا محل گزش را ضدعفونی کردند و سرمی وصل کردند. اما هنوز محل گزش التهاب دارد. می‌ترسم و نمی‌دانم این قرمزی و تورم رفع خواهد شد یا نه.

عنکبوت‌های منزوی قهوه‌ای‌اند؛ عنکبوت‌های بیوه، سیاه

دکتر محمدرضا فکورزیبا

متخصص حشره‌شناسی پزشکی و استاد دانشگاه علوم پزشکی شیراز

ایران از نظر جغرافیایی گرم و خشک است و زیستگاه عنکبوت‌ها محسوب می‌شود. در ایران دو نوع عنکبوت با زهر سمی داریم: عنکبوت منزوی یا قهوه‌ای (که روی پشتش شکل ساعت شنی دارد) و عنکبوت بیوه سیاه (که جفت گیری، جنس نر را می‌خورد تا پروتئین کافی برای تخمگذاری فراهم کند). عنکبوت‌های سیاه کوچک هستند و چند نقطه قرمزرنگ در پشتشان دارند. این عنکبوت‌ها بین توده‌های چوب و در مکان‌های بسته و تنگ و زیر شاخ و برگ درختان زندگی می‌کنند به همین دلیل افرادی که به طبیعت می‌روند یا در مناطقی که مدتی بی‌سکنه مانده اطراق می‌کنند، باید بسیار مراقب باشند و قبل از دست بردن داخل مناطق تنگ و تاریک محل را چک کنند. عنکبوت‌های سمی می‌توانند باعث نکروز پوست شوند که گاه تا استخوان هم پیش می‌رود. سم عنکبوت قهوه‌ای اثرهای موضعی دارد اما سم عنکبوت بیوه سیاه نوروتوکسین است و می‌تواند باعث فلج و حتی مرگ شود. برخی از عنکبوت‌ها هم به محض آنکه بین پوست و لباس گیر می‌افتند یا از سقف روی پوست پرت می‌شوند، به دلیل تحریک رخ داده و ترشح‌هایی که از بدنشان پخش می‌شود، سوزش و التهاب ایجاد می‌کنند. توصیه می‌شود به محض اینکه دچار عنکبوت‌زدگی شدید، ظرف 2-3 ساعت به مرکز درمانی مراجعه کنید و حتما عنکبوتی که باعث گزش شده را همراه ببرید زیرا باید آنتی‌سرم تهیه شود که تنها با وجود حشره امکان‌پذیر است و نمی‌توان آن را از خارج از کشور وارد کرد. تعداد عنکبوت‌های خطرناک در مناطق جنوبی و به‌خصوص خراسان و فارس بالاست.

پرسش از متخصص پوست

دکتر محمد علی نیلفروش‌زاده

رئیس انجمن پوست و موی ایران

بهترین اقدام بعد از عنکبوت‌زدگی چیست؟

نیش عنکبوت به ندرت باعث مرگ می‌شود و قربانیان یا افراد سالخورده هستند یا کودکان که آسیب‌پذیرترند. هرچند نیش عنکبوت‌ می‌تواند منجر به مرگ بافت پوست شود اما عمده گزش‌ها از عنکبوت‌های کیسه‌ای زرد است که تعدادشان بیشتر است و زمانی ایجاد گزش می‌کند که بین لباس و پوست فرد گیر افتاده باشد. نیش این عنکبوت تا حدی دردناک است و ممکن است بعد از چند ساعت محل تاول بزند.

بهترین اقدام بعد از عنکبوت‌زدگی این است که عضو دچار گزیدگی را بی‌حرکت کنند تا توزیع سم به سمت قلب کند شود و فورا فرد را به اولین مرکز درمانی برسانند. ترجیحا عنکبوتی که فرد را گزیده نیز باید همراه برد. در صورت امکان بهترین کار این است که بعد از گزش فورا محل را با آب و صابون بشویید و با الکل ضدعفونی کنید اما مراقب باشید به پوست محل‌ ‌گزیدگی آسیب نزنید چون این کار احتمال عفونت را بیشتر می‌کند. می‌توانید از پمادهای ضدعفونی هم استفاده کنید. برای جلوگیری از پخش زهر باید با انگشتان دست ناحیه را محکم گرفت و حتی بالای محل را بست اما نه به حدی سفت که جریان خون متوقف شود. در افرادی که به دلیل درد شدید مسکن و پنی‌سیلین درد را تسکین نمی‌دهد، می‌توان فرد را در آب گرم غوطه‌ور کرد تا حس درد کمتر شود.

برای گرفتگی عضلات هم می‌تواند داروهای شل‌کننده عضلات تجویز کرد. بهترین درمان این است که سرم اختصاصی خنثی‌کننده زهر عنکبوت به فرد داده شود که البته در ایران تولید نمی‌شود اما نگرانی شما بی‌مورد است. التهاب معمولا 1 تا 3 روز و گاه تا یک هفته با توجه به نوع عنکبوتی که باعث گزش شده و نوع درمان‌های استفاده شده طول می‌کشد. با رفع التهاب معمولا جای نیش هم از بین می‌رود اما در برخی افراد با پوست حساس، محل گزش تیره شود. این تغییر رنگ هم به مرور زمان طی یک تا 6 ماه خود به خود رفع می‌شود اما افراد حساس می‌توانند از کرم‌های روشن‌کننده برای درمان سریع‌تر کمک بگیرند.

نگاه متخصص طب اورژانس

دکتر افشین امینی

عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی

ویتامین B بخورید تا نیشتان نزنند!

عنکبوت‌ها آن بخش دهانی را که باید در بدن نفوذ کند مثل سایر حیوانات بزرگ ندارند و بیشتر انواع آنها بی‌خطرند. تنها دو نوع از عنکبوت‌ها (یکی عنکبوت سیاه ماده یا بیوه سیاه و دیگری عنکبوت قهوه‌ای نیش سمی) دارند. سایر عنکبوت‌ها اگر نیش بزنند، تنها قرمزی و خارش ایجاد می‌کنند که با دردی خفیف همراه است و معمولا با کمپرس سرد یا گرم بهتر می‌شود اما اگر فرد به نیش حشرات حساسیت داشته باشد، عنکبوت‌زدگی هم ایجاد حساسیت می‌کند و باید فورا به پزشک برای انجام اقدام‌های لازم مراجعه کرد. برخلاف دیگر عنکبوت‌ها، درد ناشی از گزش عنکبوت قهوه‌ای بالاست و بعد از گزش به مرور درد بیشتر می‌شود و حتی مسکن‌هایی مثل مورفین یا پنی‌سیلین هم نمی‌تواند درد را ساکت کند. محل گزش ممکن است دچار تورم شود و تاول بزند و با علائم دیگری مانند سردرد، استفراغ، تهوع، دل‌درد، دردهای مفصلی و گرفتگی عضلات همراه شود. حس ناشی از گزش عنکبوت سیاه مثل فرورفتن سوزن در پوست است که برخی افراد اصلا متوجه آن هم نمی‌شوند اما بعد از گزش تورم و سوزش و قرمزی وجود دارد که البته به شدت عنکبوت قهوه‌ای نیست. در درجه اول بهترین کار این است که در مناطق گرم و خشک و در طول سفر از کرم‌های ضدحشرات استفاده کنید تا بدن بویی به خود بگیرد که باعث گریز حشرات شود. ویتامین 6‌B نیز عرق را بدبو می‌کند و جلوی گزش حشرات را می‌گیرد. کودکان را نباید تنها در طبیعت رها کرد و از خواباندن آنها روی زمین و زیر درختان و... بدون پشه‌بند خودداری کرد. در مناطقی که مشکوک به وجود حشره‌هایی مثل عنکبوت و عقرب است، بهتر است قبل از پوشیدن لباس و کفش ابتدا آن را تکان داد. در مناطق تنگ و تاریک مثل پشت‌ قاب یا پشتی یا زیرتخت و مبل قبل از دست بردن باید ابتدا محل را بررسی کرد. در صورتی که فرد دچار گزیدگی شد هرگز نباید محل گزش را مکید یا برش داد زیرا این کار باعث افزایش جریان خون و پخش سم می‌شود. زدن موادی مانند آبلیمو نیز گرچه گاهی باعث تغییر PH و بهبود نسبی علائم می‌شود، اما علمی نیست. بهترین کار این است که محل را با آب و صابون بشوییم و فرد را بی‌تحرک و فورا به محل درمان رساند.